June 26, 2004

brief 02 Andries-Robin

Den Haag, 20-06-04

Beste Robin,

Met genoegen constateer ik dat de tafel -voor ons althans- reeds de rol van 'conversation piece' vervuld, al voordat ze fysiek gerealiseerd is. Ik wil hierbij wel aantekenen dat een aanleiding voor een goede gedachtewisseling niet hetzelfde is als een goed (beeldend) kunstwerk. Het is weliswaar niet noodzakelijk dit te realiseren, het presenteren en met heldere middelen vormgeven van een mogelijkheid tot dialoog over de Islam -als performance/actie in het GEM en als briefwisseling op de site- past ook wel binnen de doelstelling van 75+NAP, maar ik wil er wel voor waken om de primaire beeldende invalshoek in het algemeen niet te veel uit 'het oog te verliezen'. Goed, ik ga akkoord met het eerdere voorstel; toch wil ik mijn standpunt uit mijn vorige brief hieronder specifieker uiteen zetten en reageren op de uitspraken in je vorige brief. Maar eerst nog dit:
----
Wat betreft 'food for thought' raad ik knoflook aan, hierin zit germanium en dat speelt een belangrijke rol bij de isolatie van de electronencircuits in de hersenen en het is bijgevolg goed voor het geheugen, deze kennis dank ik aan onderzoek voor de 75+NAP expositie 'Geheugen', maar dit terzijde.
----
Ik besef dat we als 75+NAP soms indrukken wekken over wat we voorstaan en dat een publiek, desgevraagd om deze indrukken te verwoorden, uitspraken zal doen waarin we ons niet altijd zullen herkennen. Ik ben daar niet bang voor, het is een belangrijke kwaliteit van een kunstwerk dat men zich er -althans voor een deel- een eigen voorstelling van kan maken. Een dialoog is echter van een ander karakter en er gelden ook andere eisen voor. Over het verstaan en onverstaanbare heeft Jurgen Habermas (een filosoof die het werk van Marx bespreekt) het volgende geschreven in zijn theorie over de communicatie.
----
Het uitgangspunt van Habermas' communicatietheorie luidt 'dat in ieder gesprek waarin men elkaar tracht te begrijpen en waarin men tot overeenstemming probeert te komen, door de deelnemers geldigheidsaanspraken moeten worden aangeboden en erkend. Geldigheidsaanspraken worden bijgevolg in elke vorm van communicatief handelen noodzakelijk en altijd verondersteld. In totaal zijn er volgens hem vier van deze stilzwijgend geaccepteerde geldigheidsaanspraken: 1) de uitingen van de deelnemers moeten begrijpelijk zijn 2) hun communicatief handelen dient als waarachtig geaccepteerd te worden 3) de waarheidsaanspraak van het door de deelnemers ingenomen standpunt dient niet ter discussie te staan 4) de juistheidsaanspraak t.o.v. de norm op grond waarvan zij handelen dient te worden aanvaard Indien communicatief handelende personen de geldigheidsaanspraken die zij aanbieden (dus: begrijpelijkheid, waarheid, waarachtigheid en juistheid) wederzijds erkennen, zal hun taalspel ongestoord verlopen. (ironie is hiermee door Habermas dus bij voorbaat uitgesloten, maar goed, dat is niet zo gek voor een Duitser) 'Wederzijds erkennen' betekent dat spreker en toehoorder ervan uitgaan dat zij de geldigheidsaanspraken (m.u.v. de aanspraak op begrijpelijkheid) zonodig rationeel kunnen funderen. 'Ongestoord' houdt in dit verband niet in dat er zich geen problemen in de communicatie kunnen voordoen. De mogelijkheid dat men elkaar niet begrijpt of misverstaat blijven aanwezig. De problemen die dan ontstaan kunnen echter worden opgelost door uitleg te vragen, te informeren naar andermans motieven etc. Zolang de genoemde geldigheidsaansprakenm nog worden geaccepteerd en de storing binnen de handelingscontext, dus binnen het gesprek zelf, kan worden opgeheven is er niets aan de hand. Dat wordt anders zodra er twijfels ontstaan ten aanzien van een of meer geldigheids aanspraken. Dan wordt namelijk de achtergrondconcensus aangetast, met als gevolg dat voortzetting van het communicatief handelen niet langer mogelijk is. De deelnemers kunnen nu kiezen tussen drie mogelijkheden: men kan 1) het communicatief handelen afbreken 2) overgaan op strategisch handelen (terug vallen op machtsuitoefening) 3) overschakelen op een theoretische of praktische discours.'
Indien men blijft streven naar overeenstemming met en van de andere deelnemers aan het gesprek, zal het laatsgenoemde alternatief moeten worden gekozen.
----
Het bestaan van misverstanden heeft in gesprekken vaak het gevolg dat men langs elkaar heen praat en er geen tijd wordt genoten of benut maar dat er tijd wordt verspilt. Men zal dan dit misverstaan willen voorkomen. Dit overigens in tegenstelling tot de literatuur, de beeldende kunst of satire waar dit 'misverstaan als tijdverdrijf' juist een doel is en een vrijheid voor interpretatie op kan leveren en daarmee een belangrijke kwaliteit, en hierin schuilt nu precies het dilemma in onze presentatie waar ik op wijzen wil: voor het gesproken woord gelden andere voorwaarden dan voor de visuele communicatie. Omdat in de presentatie in het GEM - die zich tussen het gesprokene en het visuele bevindt - de nuance het doel is probeer ik, door er met jou van gedachten over te wisselen de voorwaarde voor die nuancering te scheppen. Te meer omdat het onderwerp de Islam is, lijkt het me van belang dat aan het 'juist verstaan' aandacht gegeven wordt ('juist' in de zin van helder, ongestoord signaal) boven de vrijheid van interpretatie of het 'gecultiveerde misverstand'. Want 'geloof' komt nooit alleen maar altijd in het gezelschap van het misverstand. Waarom?
----
Het probleem van elke geloofsovertuiging is dat ze geen rationele waarheidsaanspraak kan maken en daarmee niet voldoet aan de door Habermas gestelde rationele eisen aan het ongestoord verloop van communicatieve handelingen.
---
Zo betekent volgens jou Islam vrede, maar een terorist die uit naam van de Islam geweld pleegt toont het conflict aan dat door dit verschil in interpretatie tot stand wordt gebracht, bij dit onderwerp kan men zich geen vaagheid veroorloven maar ook geen helderheid verschaffen. Een openbaring wordt niet als geldige waarheidsaanspraak aangemerkt. En van hieruit concludeer ik dat het bijna niet anders kan dan dat geloofsovertuigingen -wanneer men die door openbaring heeft verkregen- geschetste misverstanden veroorzaken zodra men ze onderwerp maakt van communicatieve handeling met deelnemers die geen openbaring hebben ervaren. Daarin ligt de gevoeligheid van alle geloof die ik heb willen aanstippen. Dat ik me desondanks wel inzet voor deze dialoog en presentatie komt voort uit het vermoeden dat een rationele theorie een beperkte beschrijving is van een complexere realiteit. Ik veronderstel dan ook de mogelijkheid van andere soorten communicatieve handelingen dan enkel op rationele gronden. Ik geef de gelovige voorlopig het voordeel van mijn twijfel en mijn onwetendheid. Ook de beeldende kunst is zo'n communicatieve handeling die niet op rationele waarheids aanspraken gebaseerd is maar op het vertrouwen in het onverklaarde creatieve vermogen van de kunstenaar. En op het receptieve vermogen van de beschouwer. Wat ik dus eigenlijk ook vroeg is iets meer nadruk in de presentatie op de communicatieve handelingen die beeldend zijn, maar misschien ben ik daarover veel te voorbarig. Daarbij, en dat is een meer politiek standpunt, ben ik in dit specifieke project van mening dat de niet-Westerse cultuur in het algemeen in Nederland niet genoeg de kans grijpt of krijgt om zichzelf op positieve wijze te etaleren waardoor grote groepen Nederlanders onkundig blijven van de rijkdom van culturele diversiteit.
Vernedering en rancune staat aan de wortel van terreur is een gangbare theorie, toch hebben zigeuners nooit hun toevlucht tot terreur gezocht en dat pleit voor de grote wijsheid van deze groep mensen. Vandaag stond ik bij een monument ter nagedachtenis aan de Roma en Sinti die in de tweede wereld oorlog gedeporteerd zijn nadat ze door Nederlandse politie en NSB-ers uit hun huis waren gesleurd.Wanneer Nederlanders zich op morele superioriteit beroepen moet men haar geschiedenis toch maar eens beter onderzoeken, maar met analfabeten die als staatssecretaris het min. van onderwijs mogen verkwanselen vervliegt de hoop op goed geschiedenis onderwijs. Gelukkig hebben we in Europa straatnamen, monumenten en tegenwoordig ook internet..
----
Het lijkt me ook daarom een goed idee deze briefwisseling op internet te zetten en in het verlengde van je suggestie voeg ik bij deze de daad bij het woord zodat het niet alleen bij woord en beeld blijft.
----
Wat betreft die aandacht voor een pleitbezorger van geweld in naam van de Islam daarover spreek ik liever niet nu vanwege de complexiteit van het vraagstuk, maar zijn nieuwswaarde hangt niet samen met zijn voornemen maar met zijn geslaagde gewelddaden. Ook terroristen met Westerse identiteit (Oklohama bomber) hebben meer nieuwswaarde dan een doorsnee burger door hun daden, maar in het algemeen verbinden zij deze daden niet met religie. Het is die combinatie van gewelddaad op basis van geloofsovertuiging waardoor 'Islam -geïnspireerde' terroristen behalve vliegtuigen ook de Islam kapen en het zijn dus niet de media die hoofdverantwoordelijk zijn voor het ontbreken van het juiste beeld van de Islam, maar in de eerste plaats die individuele daders. Maar de vertegenwoordigers van de Islam die het beeld zouden kunnen nuanceren laten, met jou als uitzondering, het in mijn ogen te vaak afweten. Ik verwelkom dus je initiatief maar ben nog niet overtuigd van de boodschap.
In films als Pulp-Fiction wordt de hypocrisie van een door het (Christelijke) geloof geïnspireerde moordenaar verbeeld, maakt men in het Arabisch ook films waarin de hypocrisie van de Jihad strijders wordt getoond? Is er m.a.w. een vergelijkbare zelfkritiek in de Arabische wereld of in Indonesië? Ik ken die voorbeelden niet. Wanneer je dus een ander beeld neer wilt zetten, is dat in weerwil van het beeld dat ik heb, n.l. dat Islamitische landen het beeld van de Islam niet beschermen tegen vertekende weergave en dat in die cultuur weinig kritiek wordt gegeven op 'nestbevuilers'.
----
Wat betreft je vergelijkingen over Europa met pubers, ik ben niet gelukkig met het gebruik van metaforen maar ik kan me in dat beeld in zoverre vinden dat de ontwikkeling van het verstand van het merendeel van de Europeanen achter blijft bij het niveau dat men bereiken zou als men Spinoza's ethica in de praktijk zou brengen. Het lijkt me niet verstandig me in metaforen uit te laten -in dit verband en op deze plek- over de Islamitische cultuur. De vruchten van de Westerse cultuur: seculiere democratie met scheiding der machten, individuele vrijheid, technologische ontwikkeling en daarmee groeiende welvaart, humanisme, medische kennis, Griekse filosofie en vrijheid van meningsuiting bewezen op het moment dat culturen streden voor hun waarden een groot nut en macht. Dat deze macht ook werd misbruikt is waar; nu dus ook door niet-Westerse culturen. Nu de technologie zover ontwikkeld is dat individuen dankzij aankoop van deze technologie de culturen waaruit deze technologieën afkomstig zijn kunnen vernietigen, of zeer grote schade kunnen toebrengen, kan men zich voorstellen dat Westerse democratieën zich willen wapenen tegen deze individuen om het risico van verval en vernietiging te beperken ongeacht hun afkomst. Een intelligente soort is niet per definitie de 'fittest survivor', een mad-max-world geen ondenkbaar toekomst scenario. Ik ben van mening dat G. Bush ook tot die groep individuen behoort die gevaarlijk zijn omdat hij de waarden van de Westerse cultuur op vele manieren schade toebrengt. Ook hij doet daarbij een beroep op het geloof.

Uw 'Nietschzeggende correspondent'

Andries Micke

Posted by andries at June 26, 2004 04:16 PM
Comments