Beste Robin, 08-10-04
Door mijn afwezigheid van drie weken heb je even op mijn antwoord moeten wachten maar daardoor weer opgeladen kan ik me nu volledig wijden aan deze brief...
Wat betreft de Islamitische koekjes, ik vond ze erg goed en zal ze bij bakkerij Alhoeceima ook eens gaan halen.... Maar serieus: het maakt echt geen enkel verschil welke interpretatie van 'de koek' ik ook aanhang, zij is niet bepalend voor mijn overtuiging dat ik 'geloof' (ook in zoiets als communisme) koppel aan stagnatie, dat beeld is langzaam ontstaan door ervaring, door reizen in Europa, Amerika, Turkije, Egypte, Marokko, Cuba, Vietnam en Cambodja, door te lezen en door informatie uit andere media. Het is dus nergens voor nodig dat jij je verontschuldigd of jezelf daarover iets kwalijk neemt. Maar ik waardeer je pogingen om je stellingname te verduidelijken.
Wat betreft de onveranderlijkheid, ik zie dat in 'Islamitische' landen praktijken in het leven worden geroepen (Koran scholen, b.v. in Indonesië) waarin kinderen worden geïnterneerd en worden gedrild, waar ze Koran teksten in hun kop moeten stampen, maar waar ze niet gestimuleerd worden om de Koran te 'bestuderen', haar betekenis te vertalen naar hun eigen, individuele leven, naar de eisen van de huidige tijd en plaats, ik doel op die eigenschap van door Islam geïnspireerde instituten als ik spreek over stagnatie.
Je spreekt over Sharia en reizen en groei, maar de regels van de Sharia worden beperkt door uitspraken in de Koran. Met anderen woorden, bepaald de inhoud van de Koran niet in hoofdzaak de regels? En de Koran veranderd niet.
De teksten worden niet geherinterpreteerd maar als eeuwige waarheden aanbeden, iets dat in alle monotheïstische religies voorkomt en waardoor debat, compromissen of overeenkomsten onmogelijk worden in conflictsituaties die in de tijd ontstaan, en daarmee wordt dus vooruitgang onmogelijk. Want monotheïsme is per definitie een intolerant concept, al vanaf de eerste keer dat er een monotheïstische religie ontstond in Egypte. Pure politiek en onderdrukking. Humorloos en destructief. Verstarring van die prachtige dynamiek die ontstaat in een polytheïstisch systeem.
Tegen die onderdrukkende eigenschappen van een religie of een cultuur ageer ik ongeacht welke signatuur het draagt, en ik richt me misschien ten onrechte tot jou als ik dit aan de kaak stel, maar wanneer je de stelling 'Islam is an art' betrekt en je in wat je naar voren brengt het steeds doet in bewoordingen die alleen op zeer algemene situaties betrekking hebben kun je dat verwachten.
3
Je kunt niet mijn behoefte (om een vraag te stellen) of zelfs de mogelijkheid van het stellen van die vraag ontkennen door te stellen dat deze vraag altijd gesteld wordt en dus weglopen voor het maken van een keuze en het geven van een antwoord zonder daarmee mij als gesprekspartner te verliezen. Elke tijd kent nieuwe situaties en nieuwe vragen, mens, technologie en maatschappij veranderen en de religies/haar vertegenwoordigers lopen er voor weg, ontkennen het bestaan van die vragen en dat heeft mij altijd mateloos geërgerd.
En als je zegt dat de reactie op veranderingen in de huidige tijd moet zijn: je richten op het onveranderlijke, wat betekent dit concreet voor een moslim meisje dat door haar familie op grond van Islamitische gewoonte voor hoer wordt uitgemaakt zodra ze haar humanitaire rechten op seksueel experimenteren uitoefent zoals we dat in Nederland -niet exclusief voor jongens- gezond vinden? Je richten op het onveranderlijke? Niets veranderen? De situatie accepteren? De behoefte aan de vraag ontkennen? Het is maar een enkel voorbeeld uit een nieuw conflict dat ontstaat door de botsing tussen twee culturen, de cultuur van het moderne individualisme en die van de archaïsche, uit rurale leefgemeenschap voortkomende cultuur van de 'eer' van de familie (die niet veel anders is dan een bezwering van de angst die mannen hebben voor een koekoeks jong, waardoor men vrouwen onder een burqua wil verstoppen). Een burqua voorschrijven is een motie van wantrouwen tegen de vrouw en bovendien egoïstisch.
Ik wil de discussie niet politiseren maar concretiseren omdat de algemeenheden me te vaag en vrijblijvend zijn zonder vertaling naar dagelijkse praktijk.Vind je dat de film van Theo Van Gogh en Ayaan Hirshi Ali niet gemaakt had moeten worden of juist wel? Is deze 'art' ook Islam?
Wat betreft het gebruik van het woord 'profeet', ik begrijp nu dat het beter was geweest om een ander woord te gebruiken: 'visionair' die voor mij dezelfde lading dekt; ik wilde echter aangeven dat genoemde personen voorspellingen gedaan hebben die uitgekomen zijn en tevens een rol hebben gespeeld in de bevrijding van het individu uit de religieuze/politieke onderdrukking door de ontwikkeling van de wetenschap, de technologie en de filosofie.
In die zin hebben ze naar mijn mening meer bijgedragen aan het geluk van de mens dan alle religieuze profeten bij elkaar.
Ik meen dat zulke visionaire personen ook in Islamitisch landen nodig zijn om datgene -wat jij zegt na te streven- te kunnen realiseren in die landen.
In de discussie over welk land wel of niet Islamitisch is ben ik geen partij. Blijkbaar is men er zelf niet uit wat wel of niet Islamitisch is, of wat 'Islamitisch' überhaupt precies betekent. Geen wonder met al die metaforen...(ironie!)
2
Omdat ik veel geduld heb luister ik naar 'heel veel langdradig gezwets over de waarheid' terwijl ik niet in 'de waarheid' geloof en het eigenlijk over kunst wil hebben. Ik geloof in 'de waarschijnlijkheid' of in 'het meest waarschijnlijke tot nu toe'. Maar ik luister ook om mijn kennis aan te vullen over denkbeelden die miljoenen mensen gevangen houden (het blinde geloof). Het wordt me iets duidelijker.
Je geeft me een samenvatting van 'een subtiele kern' die aan de Islamitische kunst ten grondslag kan liggen, maar uiteindelijk komt het er steeds op neer (corrigeer me als ik het fout heb) dat het belangrijkste in de Islamitische kunst altijd onkenbaar is en blijft.
Waar heb ik dat eerder gehoord? Bij onze Joodse vriend George Steiner, hooggeleerde cultuur-misantroop (zie hoofdstuk 6, deel 3 van 'Het verbroken contract' of in het Engels 'real presences').
Hmm... volgens Aristoteles 'getuigt het van apaideusis (gebrek aan scholing) om geen onderscheid te maken tussen wat betoog en bewijs behoeft en wat niet' maar paste hij dit toe op het geloof? en moeten we het als anders geschoolden ook maar aannemen?
Ik wil best meegaan met de stelling dat het genot van een zaak (b.v. een delicate sigaar of wijn) voor een fijnproever ook bepaald wordt door eerder genot (ervaring) en door de kennis van de zaak (soort druif, bodem, klimaat etc). Maar het gaat mij te ver te veronderstellen dat deze kennis de essentie van het genot bepaald in plaats van de zintuiglijke waarneming van het proeven zelf, want zoals je zelf al zei: waarvan men niet geproefd heeft...... Een recept lezen streelt geen zintuig en vult de maag niet.
Voor Islamitische kunst blijkt wel zoiets te gelden (al blijft het recept geheim). Jouw bewering dat Islamitische kunst altijd een religieuze doelgerichtheid kent en verwijst naar religieuze concepten maakt haar daar ondergeschikt aan; het kunstwerk is dan immers niet op zichzelf van waarde maar slechts als verwijzing naar een of andere (onkenbare) inhoud. Het verschil in de wijze waarop dat gebeurd is dan altijd secundair.
Het lijkt mij zonder spot op een wedstrijd wie-stuurt-het-mooist-de-ander-met-een-kluitje-in-het riet door deelnemers die dat zelf niet eens door hebben! De 'altijd religieuze doelgerichtheid' is bovendien in tegenspraak met een belangrijke rol van de kunst: het verzet tegen elke vorm van ondergeschiktheid aan gewoonte, moraal, religie, dogma of tirannie van welke signatuur dan ook.
Ik kan Islamitische kunst dan ook, juist door deze obsessieve doelgerichtheid niet waarderen, ook al zou ik het willen. Wat ik soms wel waarderen kan is de vorm, de zintuiglijke verschijning van bepaalde Islamitische geometrische patronen (zoals ik ook een film van Leni Riefenstahl waarderen kan om de vorm en tegelijkertijd verfoeien kan vanwege haar ondergeschiktheid aan een verwerpelijke doctrine).
Maar dat geometrische vocabulaire lijkt me veel te algemeen en is vaak al behoorlijk star, nooit een speelse afwijking zoals in Afrikaanse geometrie, het is bovendien te beperkt, te algemeen en te verouderd om er bepaalde hedendaagse onderwerpen in kunstwerken mee uit te drukken/ te verbeelden.
Het is me nu wel duidelijk geworden wat de reden is waardoor de Islamitische kunst -in mijn ogen- stagneert en waarom ik erdoor teleurgesteld wordt. Ik verwachtte iets wat er niet zal komen zolang er geen scheiding tussen religie en kunst mogelijk zal zijn in de Islamitische cultuur.
Helaas. Bij deze toch voor mij leerzame constatering wil ik het laten, ook met het oog op de toepassing van onze briefwisseling in het Halal paviljoen, ook al valt er nog veel te zeggen....
Koffie? is vast ook een Arabisch woord?
Met dank,
Andries