Beste Robin, 08-10-04
Door mijn afwezigheid van drie weken heb je even op mijn antwoord moeten wachten maar daardoor weer opgeladen kan ik me nu volledig wijden aan deze brief...
Wat betreft de Islamitische koekjes, ik vond ze erg goed en zal ze bij bakkerij Alhoeceima ook eens gaan halen.... Maar serieus: het maakt echt geen enkel verschil welke interpretatie van 'de koek' ik ook aanhang, zij is niet bepalend voor mijn overtuiging dat ik 'geloof' (ook in zoiets als communisme) koppel aan stagnatie, dat beeld is langzaam ontstaan door ervaring, door reizen in Europa, Amerika, Turkije, Egypte, Marokko, Cuba, Vietnam en Cambodja, door te lezen en door informatie uit andere media. Het is dus nergens voor nodig dat jij je verontschuldigd of jezelf daarover iets kwalijk neemt. Maar ik waardeer je pogingen om je stellingname te verduidelijken.
Wat betreft de onveranderlijkheid, ik zie dat in 'Islamitische' landen praktijken in het leven worden geroepen (Koran scholen, b.v. in Indonesië) waarin kinderen worden geïnterneerd en worden gedrild, waar ze Koran teksten in hun kop moeten stampen, maar waar ze niet gestimuleerd worden om de Koran te 'bestuderen', haar betekenis te vertalen naar hun eigen, individuele leven, naar de eisen van de huidige tijd en plaats, ik doel op die eigenschap van door Islam geïnspireerde instituten als ik spreek over stagnatie.
Je spreekt over Sharia en reizen en groei, maar de regels van de Sharia worden beperkt door uitspraken in de Koran. Met anderen woorden, bepaald de inhoud van de Koran niet in hoofdzaak de regels? En de Koran veranderd niet.
De teksten worden niet geherinterpreteerd maar als eeuwige waarheden aanbeden, iets dat in alle monotheïstische religies voorkomt en waardoor debat, compromissen of overeenkomsten onmogelijk worden in conflictsituaties die in de tijd ontstaan, en daarmee wordt dus vooruitgang onmogelijk. Want monotheïsme is per definitie een intolerant concept, al vanaf de eerste keer dat er een monotheïstische religie ontstond in Egypte. Pure politiek en onderdrukking. Humorloos en destructief. Verstarring van die prachtige dynamiek die ontstaat in een polytheïstisch systeem.
Tegen die onderdrukkende eigenschappen van een religie of een cultuur ageer ik ongeacht welke signatuur het draagt, en ik richt me misschien ten onrechte tot jou als ik dit aan de kaak stel, maar wanneer je de stelling 'Islam is an art' betrekt en je in wat je naar voren brengt het steeds doet in bewoordingen die alleen op zeer algemene situaties betrekking hebben kun je dat verwachten.
3
Je kunt niet mijn behoefte (om een vraag te stellen) of zelfs de mogelijkheid van het stellen van die vraag ontkennen door te stellen dat deze vraag altijd gesteld wordt en dus weglopen voor het maken van een keuze en het geven van een antwoord zonder daarmee mij als gesprekspartner te verliezen. Elke tijd kent nieuwe situaties en nieuwe vragen, mens, technologie en maatschappij veranderen en de religies/haar vertegenwoordigers lopen er voor weg, ontkennen het bestaan van die vragen en dat heeft mij altijd mateloos geërgerd.
En als je zegt dat de reactie op veranderingen in de huidige tijd moet zijn: je richten op het onveranderlijke, wat betekent dit concreet voor een moslim meisje dat door haar familie op grond van Islamitische gewoonte voor hoer wordt uitgemaakt zodra ze haar humanitaire rechten op seksueel experimenteren uitoefent zoals we dat in Nederland -niet exclusief voor jongens- gezond vinden? Je richten op het onveranderlijke? Niets veranderen? De situatie accepteren? De behoefte aan de vraag ontkennen? Het is maar een enkel voorbeeld uit een nieuw conflict dat ontstaat door de botsing tussen twee culturen, de cultuur van het moderne individualisme en die van de archaïsche, uit rurale leefgemeenschap voortkomende cultuur van de 'eer' van de familie (die niet veel anders is dan een bezwering van de angst die mannen hebben voor een koekoeks jong, waardoor men vrouwen onder een burqua wil verstoppen). Een burqua voorschrijven is een motie van wantrouwen tegen de vrouw en bovendien egoïstisch.
Ik wil de discussie niet politiseren maar concretiseren omdat de algemeenheden me te vaag en vrijblijvend zijn zonder vertaling naar dagelijkse praktijk.Vind je dat de film van Theo Van Gogh en Ayaan Hirshi Ali niet gemaakt had moeten worden of juist wel? Is deze 'art' ook Islam?
Wat betreft het gebruik van het woord 'profeet', ik begrijp nu dat het beter was geweest om een ander woord te gebruiken: 'visionair' die voor mij dezelfde lading dekt; ik wilde echter aangeven dat genoemde personen voorspellingen gedaan hebben die uitgekomen zijn en tevens een rol hebben gespeeld in de bevrijding van het individu uit de religieuze/politieke onderdrukking door de ontwikkeling van de wetenschap, de technologie en de filosofie.
In die zin hebben ze naar mijn mening meer bijgedragen aan het geluk van de mens dan alle religieuze profeten bij elkaar.
Ik meen dat zulke visionaire personen ook in Islamitisch landen nodig zijn om datgene -wat jij zegt na te streven- te kunnen realiseren in die landen.
In de discussie over welk land wel of niet Islamitisch is ben ik geen partij. Blijkbaar is men er zelf niet uit wat wel of niet Islamitisch is, of wat 'Islamitisch' überhaupt precies betekent. Geen wonder met al die metaforen...(ironie!)
2
Omdat ik veel geduld heb luister ik naar 'heel veel langdradig gezwets over de waarheid' terwijl ik niet in 'de waarheid' geloof en het eigenlijk over kunst wil hebben. Ik geloof in 'de waarschijnlijkheid' of in 'het meest waarschijnlijke tot nu toe'. Maar ik luister ook om mijn kennis aan te vullen over denkbeelden die miljoenen mensen gevangen houden (het blinde geloof). Het wordt me iets duidelijker.
Je geeft me een samenvatting van 'een subtiele kern' die aan de Islamitische kunst ten grondslag kan liggen, maar uiteindelijk komt het er steeds op neer (corrigeer me als ik het fout heb) dat het belangrijkste in de Islamitische kunst altijd onkenbaar is en blijft.
Waar heb ik dat eerder gehoord? Bij onze Joodse vriend George Steiner, hooggeleerde cultuur-misantroop (zie hoofdstuk 6, deel 3 van 'Het verbroken contract' of in het Engels 'real presences').
Hmm... volgens Aristoteles 'getuigt het van apaideusis (gebrek aan scholing) om geen onderscheid te maken tussen wat betoog en bewijs behoeft en wat niet' maar paste hij dit toe op het geloof? en moeten we het als anders geschoolden ook maar aannemen?
Ik wil best meegaan met de stelling dat het genot van een zaak (b.v. een delicate sigaar of wijn) voor een fijnproever ook bepaald wordt door eerder genot (ervaring) en door de kennis van de zaak (soort druif, bodem, klimaat etc). Maar het gaat mij te ver te veronderstellen dat deze kennis de essentie van het genot bepaald in plaats van de zintuiglijke waarneming van het proeven zelf, want zoals je zelf al zei: waarvan men niet geproefd heeft...... Een recept lezen streelt geen zintuig en vult de maag niet.
Voor Islamitische kunst blijkt wel zoiets te gelden (al blijft het recept geheim). Jouw bewering dat Islamitische kunst altijd een religieuze doelgerichtheid kent en verwijst naar religieuze concepten maakt haar daar ondergeschikt aan; het kunstwerk is dan immers niet op zichzelf van waarde maar slechts als verwijzing naar een of andere (onkenbare) inhoud. Het verschil in de wijze waarop dat gebeurd is dan altijd secundair.
Het lijkt mij zonder spot op een wedstrijd wie-stuurt-het-mooist-de-ander-met-een-kluitje-in-het riet door deelnemers die dat zelf niet eens door hebben! De 'altijd religieuze doelgerichtheid' is bovendien in tegenspraak met een belangrijke rol van de kunst: het verzet tegen elke vorm van ondergeschiktheid aan gewoonte, moraal, religie, dogma of tirannie van welke signatuur dan ook.
Ik kan Islamitische kunst dan ook, juist door deze obsessieve doelgerichtheid niet waarderen, ook al zou ik het willen. Wat ik soms wel waarderen kan is de vorm, de zintuiglijke verschijning van bepaalde Islamitische geometrische patronen (zoals ik ook een film van Leni Riefenstahl waarderen kan om de vorm en tegelijkertijd verfoeien kan vanwege haar ondergeschiktheid aan een verwerpelijke doctrine).
Maar dat geometrische vocabulaire lijkt me veel te algemeen en is vaak al behoorlijk star, nooit een speelse afwijking zoals in Afrikaanse geometrie, het is bovendien te beperkt, te algemeen en te verouderd om er bepaalde hedendaagse onderwerpen in kunstwerken mee uit te drukken/ te verbeelden.
Het is me nu wel duidelijk geworden wat de reden is waardoor de Islamitische kunst -in mijn ogen- stagneert en waarom ik erdoor teleurgesteld wordt. Ik verwachtte iets wat er niet zal komen zolang er geen scheiding tussen religie en kunst mogelijk zal zijn in de Islamitische cultuur.
Helaas. Bij deze toch voor mij leerzame constatering wil ik het laten, ook met het oog op de toepassing van onze briefwisseling in het Halal paviljoen, ook al valt er nog veel te zeggen....
Koffie? is vast ook een Arabisch woord?
Met dank,
Andries
Laat me beginnen met een verontschuldiging voor de voortdurende onduidelijkheden die mijn gebruik van metaforen met zich meebrengt; de 'koek...waarvan je niet hebt geproefd' was
niet in verwijzing naar de liefde voor en door God-ik zou niet durven
beweren of je daarvan wel of niet de smaak kent of zou herkennen als ik die
minder gebrekkig zou verwoorden.
En ik wilde al helemaal niet 'de koek' dwz. de islamitische cultuur, gelijk
stellen aan het onderwerp van de devotie waarvan zij een uiting hoort te
zijn-dwz.God, die als enige aanspraak kan doen gelden op de eeuwigheid als
eigenschap. Mocht dit misverstand een reden zijn voor jouw anders ongegronde
koppeling van een door geloof geinspireerde cultuur aan onveranderlijkheid
en stagnatie, dan neem ik mezelf m'n onduidelijkheid zeer kwalijk.
*****
Wellicht zou veel verwarring zijn voorkomen als ik meer heldere informatie
had verschaft.
-Het had in ieder geval voorkomen dat je S. Rushdie er met de haren
bijsleept; Rushdie is geen moslim, Iran wordt vanwege z'n shiitische
bevolking door soennitische moslims niet als islamitisch beschouwd, en des
schrijvers verdienste bestaat er voornamelijk in dat hij, immigrantenkind
deelnemend aan 't westers culturele leven, een boek heeft geschreven wat
opzien baarde door de ban erop in Azie, niet daarin dat hij binnen 't
raamwerk van een islamitische samenleving de 'vragen die de moderne tijd
stelt' aan de orde heeft gebracht.
-Het had kunnen voorkomen dat je vrouw-in-burqa zonder meer koppelt aan
gebrek aan vooruitstrevendheid[ beweert zij, dat de aarde plat is? Ontkent
zij de geldigheid van de relativiteitstheorie, de evolutieleer?]. De
uitwendige verschijning dient hier een innerlijk doel, wat veel verder
streeft dan uiterlijkheden...
De aard van islam impliceert juist vooruitstrevendheid, voortdurende groei;
in geen ander geloof is het vocabulaire zo ontleend aan reizen, navigatie;
bijv. onze wet, de SHARI'A is door de woordstam
verbonden met 't woord SHARIA, straat[oorspronkelijk' pad naar de plek waar
water stroomt'].
Vanuit die wetenschap bezien valt de wet metaforisch te bschouwen als een
pad wat de moslim aflegt om tot rust[/vrede-islam] te komen, wat ook
terugkeert in 't benaderen van de vijf verplichte gebeden als vijf
rustpunten die de pelgrim op z'n reis door de dag tegemoet kan zien.
-En tenslotte zou 't je ervoor behoed hebben, gebruik te maken van het
religieuze vocabulaire om seculiere zaken aan te duiden. Het is niet dat ik
het godslasterlijk vind dat je Kepler en Da Vinci als profeten beschouwt[ je
bent immers geen moslim en daardoor in zekere zin ontheven van de plicht om
Muhammad als de laatste, de zegel der profeten te zien] maar dat de
vergelijking mank gaat:
'profeet' is een tweeledig begrip; het veronderstelt de ontvanger van 'n
leer/ van de aansporing om die leer te verkondigen, en daarom ook de zender
ervan-dwz.God. Wat God kenmerkt, is dat niets is als Hij, wat maakt dat de
inspirerende factor bij 'n profeet als Da Vinci niet met Hem vergeleken kan
worden, wat dan weer het profeetschap van de uitvinder/schilder uitvlakt[ Ik
begrijp natuurlijk wel wat je met je metaforisch gebruik van 't woord
bedoelt, Andries, maar woorden bedoelen zelf ook; en het gebruik van 'n
bepaald vocabulaire buiten z'n gebruikelijke context is altijd moeilijk.].
2
Als religieus mens, als moslim, ben ik verplicht om 't geloof als enige
maatstaf in m'n leven te aanvaarden, het is de toetssteen waarlangs ik al
m'n denken en handelen voortdurend moet analyseren en syntheseren.
En hoewel dit niet betekent dat ik je geen keus laat dan te luisteren naar
veel langdradig gezwets over De Waarheid als je 't eigenlijk over kunst wil
hebben, hoop ik wel dat je begrijpt dat ieder onderwerp wat je aansnijdt,
voor mij raakt aan religie, en om dat verband ook inzichtelijk voor je te
maken zal ik 't zo nu en dan over geloof hebben.
*****
Je bent vast bekend met de korte parabel-achtige leermethodes/teksten uit de
buddhistische chan-traditie die tot doel hebben bij de toehoorder'satori' te
bewerkstelligen, dwz. plotseling inzicht over het onzegbare, verkregen langs
niet-rationele weg. Welnu, de brede en eerbiedwaardige mystieke traditie van
de islam[tasawwuf] kent soortgelijke methodes, en jouw beschrijving van je
gevoel over de omgekeerde integratiecursus zou er zomaar een kunnen zijn...
Twee voorbeelden:
- Nasruddin komt een winkel binnen en vraagt de eigenaar"Heb je me hier al
'ns eerder gezien?"
"Nee,"antwoordt de man. Luidt de wedervraag: "Hoe weet je dan dat IK 't
ben?"
-Nasruddin, van wie iedereen in de streek weet dat hij smokkelt, verschijnt
maandelijks bij de grens met een ezel beladen met hooi, die de douanebeambte
keer op keer vruchteloos onderzoekt op smokkelwaar; jaren later,
gepensioneerd, ontmoet de beambte Nasruddin toevallig. Hij vraagt hem wat
hij toch smokkelde, al die tijd. Nasruddin's antwoord: "Ezels."
Dergelijke verhaaltjes hebben voor sommigen waarschijnlijk niet meer waarde
dan 'n mop, voor de goede verstaander zijn zij de uitdrukking van 'n
levensvisie, en bevatten 'n aansporing tot het doorzien van
vanzelfsprekendheid en de beperkingen van verbale communicatie, kortom ze
vormen een introductie tot het onzegbare; vandaar wellicht mijn cursus,
waarvan de cursusleider weigert te spreken over de inhoud van de cursus...
*****
Het doel van zulke teksten is dus niet onverwant aan jouw defintie van
kunst; misschien hebben we hier wel te maken met een kunstvorm waarvan de
uitgesproken doelgerichtheid een kenmerk is, een doelgerichtheid die
religieus van aard is.
Hoewel de mate waarin een kunstwerk geslaagd is niet bepaald wordt door de
al of niet religieuze intentie waarmee het gemaakt is, evenmin als brood
niet te beoordelen is op de geloofsovertuiging van z'n bakker, kan het
kunstwerk wel beoordeeld worden op z'n effectiviteit; en als het doel van de
kunstenaar was, om te verwijzen naar religieuze concepten middels poetische
analogieen ontleend aan het religieuze vocabulaire, is een voorkennis van
die concepten onontbeerlijk om het kunstwerk te kunnen waarderen.
Dit geldt zeker voor de islamitische kunsttraditie; zelfs als het doel
zuiver gericht is op esthetisch genot, zoals in de landschapsvormgeving, is
het onmogelijk om in de fonteinen, de paden, niet een verwijzing te zien
naar het paradijs zoals dat in de Qur'an metaforisch is omschreven, netzomin
als het nog mogelijk is om binnen de westerse kunsttraditie een vrouw de
trap af te laten dalen zonder naar Duchamp te verwijzen; al is de
paradijs-verwijzing op z'n beurt natuurlijk weer seculier te interpreteren
als simpele vanitas/ memento mori boodschap[ het is in dit opzicht
veelzeggend dat FAN 'kunst' in het arabisch dezelfde stam heeft als
'vergankelijkheid' FANAA].
3
De vraag 'hoe reageren we op de veranderendee omstandigheden' kan vanuit de
islamitische optiek natuurlijk alleen maar beantwoord worden met een
stellig' door gericht te blijven op het Onveranderlijke,' wat natuurlijk
niet hoeft te betekenen dat we allemaal in jellabas en dishdashas rond
moeten lopen tot de dag des oordeels. 'Het onveranderlijke' is niet een
klederdracht of gedachtengang, maar een toetssteen, een maatstaf, die niet
ervan afhankelijk is of je 'n niqaab of een nike-topje draagt.
En ik hoop niet dat je denkt dat ik zo de behoefte aan een antwoord ontken,
en zeker niet door een beroep te doen op de' eeuwigheidsaanspraken van een
oud boek of idee.' Dat zou heiligschennis zijn. IK mag me alleen op God
beroepen. En vanuit die invalshoek bezien zou ik niet zozeer de behoefte aan
'n antwoord willen ontkennen, maar eerder de hele vraag; omdat deze moderne
tijd ons evenzeer op de proef stelt als alle eerdere moderne tijden.
Om moreel ongeschonden uit deze vuurproef te komen blijft echter een hele
kunst, welke beeldspraak me weer brengt bij een korte uitleg van de 1ste
tekstregel van ons halal-paviljoen:
'Islam is an art.'
///2bcntnd///
“Waarover men niet kan spreken, daarover moet men wel zwijgen.”
Wittgenstein over het onzegbare.
04-08-04
Prescript
Ik schrijf niet voor buitenstaanders maar voor goede verstaanders en ik hoop daarbij dat ik niet verkeerd begrepen wordt. Ik had gehoopt dat deze uitleg overbodig zou zijn maar ik voel me nu toch gedwongen dit te zeggen: als ik het in de grond oneens met iemand ben betekent dat voor mij niet dat ik geen bewondering of respect kan hebben voor die persoon of zijn gedachte. Ik beschouw opbouwende kritiek als een zuiverend middel dat de stinkende wonden van zachte heelmeesters voorkomt en niet als modder gooien. Wie dat onderscheid niet kan opmaken uit wat wij geschreven hebben is al helemaal niet instaat om te begrijpen wat de inhoud is van onze gedachtewisseling. Als je constateert dat het lijkt of wij intellectueel met modder gooien doet dit mij het volgende veronderstellen:
a) dat er wellicht ook een cultuurkloof heerst tussen onze opvattingen over de wijze waarop men in het algemeen een schriftelijk debat met elkaar voert waardoor je
b) misschien niet hebt begrepen dat we bijdragen aan het doel van deze briefwisseling zoals je die zelf hebt verwoord en
c) misschien niet ziet welk resultaat we reeds hebben geboekt.
Het is weliswaar jammer dat we vooralsnog niet toekomen aan een zoektocht naar betekenis of vormhybride (al moet je dit voor mij nog verder preciseren) maar het vaststellen van de positie die wij beiden innemen valt denk ik al aardig af te leiden uit wat we geschreven hebben en ik waardeer dit als een noodzakelijk begin. In hetgeen we nastreven is haast een slechte raadgever.
Beste Robin,
Ik vraag je niet om over religie te spreken maar over cultuur. Als ik een cursus zou volgen waarvan de cursusleider weigert te spreken over de inhoud van zijn cursus zou ik me bekocht voelen. Wanneer je nu stelt dat over de Islamitische cultuur niet te spreken valt omdat ze een uitdrukking is van iets waarvan ik niet geproefd heb voel ik me net zo, wat behelst dan de 'omgekeerde integratie cursus?'.
Ik heb dan niet het gevoel dat je modder gooit maar dat je uitspraken doet die ik niet begrijp omdat ze tegengesteld lijken met eerdere uitspraken die je deed. Als je geen onderscheid maakt tussen godsdienst en cultuur, tussen datgene wat alleen individueel gekend kan worden en datgene waarvan men empirisch kan vaststellen dat zij bestaat (cultuur, kunstwerken) kunnen wij inderdaad niet verder spreken.
Ik zal nu aanvangen met het daadwerkelijk beantwoorden van je brief en beginnen met een definitie van 'Vooruitstrevendheid'.
De grote waarde van de Europese cultuur is voor mij haar vermogen om zichzelf steeds opnieuw weer te herdefiniëren en zo te verjongen en zich aan te passen aan de hedendaagse eisen.
Vooruitstrevendheid komt voort uit de behoefte om ondanks grote risico's het avontuur aan te gaan en handelingen te verrichten waarvan op het moment van aanvang zeer onduidelijk is wat de uitkomst van die handeling zal zijn maar die tot doel hebben een star geworden situatie in beweging te zetten, dit soort handelingen zijn volgens mij vooruitstrevend. Met name wanneer de verandering ook een verbetering of verrijking van de situatie oplevert.
Zoals elke medaille heeft ook vooruitstrevendheid' een Januskop: een heroïsche en een rücksichtsloze; die naar de omstandigheden of naar de beschouwer zint er vaak mee geassocieerd of soms zelfs mee verward worden.
In mijn terloopse definitie is beeldende kunst een vorm van onderzoek, een vorm van verkenning van (on) mogelijkheden en een manier om alle mogelijke menselijke ervaringen te verbeelden op een wijze waardoor de beschouwer deze (deels ) kan leren kennen, of op zijn minst van hun bestaan een vermoeden kan ontwikkelen dankzij een kunstwerk. Zij is aanvullend op gebieden waar de taal niet in staat is om zin (betekenis) te hebben.
Individueel is een eigenschap die aanduid dat een mens of dier en niet een groep mensen of dieren de oorzaak of werkende kracht is achter het ontstaan van een bepaalde handeling, emotie of gedachte. De ene mens kan in mijn ogen ook individueler zijn dan een andere door het grotere aantal unieke handelingen, of door de complexere aard van de handelingen zelf die desbetreffende persoon voortbrengt.
Over de waarde van die eigenschap spreek ik me in zo verre uit dat ik recent in meerdere communistische landen geweest ben en daar geconstateerd heb dat het beperken van individuele vrijheden rampzalige maatschappelijke gevolgen heeft gehad.
Het individu heeft niet ten onrechte een hoge waarde in de Westerse samenleving. Het zijn vaak vooruitstrevende individuen; 'profeten' van mijn part (zoals J. Kepler, Da Vinci J. Verne etc. ook profeten waren) die de toekomst van een cultuur bepalen doordat ze waanbeelden corrigeren of voorspellingen doen.
Wat betreft de Islamitische cultuur, hetgeen waarvan ik schrik als ik vrouwen in Burqa's zie in Nederland is het gebrek aan vooruitstrevendheid. Ik verwacht een impuls van de Islamitische cultuur waaruit blijkt dat er een begin is van een antwoord op de vraag die deze moderne tijd aan haar stelt. Vandaar dat ik niet naar een bibliotheek KAN gaan voor dat antwoord. Het ontkennen van de behoefte aan dit antwoord door een beroep te doen op eeuwigheidsaanspraken van een oud boek of idee is een ontkenning van het leven en haar uitwerking: de metamorfose en overtuigd mij hierdoor niet.
Een cultuur die niet veranderd zal verstarren. Hiermee stel ik de "verandering ten koste van alles' niet als doel op zich boven het bewaren van het goede.
Maar op dit moment, in deze tijd is de mondiale vraag aan iedere cultuur, dus ook aan de Islamitische 'hoe reageren we op de veranderende omstandigheden?"
Salman Rushdie heeft een poging gedaan een begin te maken met het bespreken van die veranderingen door een gedachte experiment te publiceren. De reacties die daar op volgden laten zien hoe men tegenover veranderingen stond in bepaalde Islamitische landen.
Voor mij persoonlijk wordt mijn interesse voor de Islamitische cultuur pas echt gewekt wanneer ze deze vragen, in haar boeken of kunstwerken, als onderwerp behandeld en haar kunstenaars daarvoor eert en niet vervolgd.
c
Andries,
God is eeuwig. En een cultuur die de uitdrukking id van liefde voor, en liefde door God, is koek zonder houdbaarheidsdatum. Waarvan je niet hebt geproefd, is het beter niet te spreken.
PS
Na je omgekeerde opsomming zijn we toch echt beland bij punt 0; wat bestaat in de constatering dat 't er voor 'n buitenstaander op moet lijken alsof we beiden geen ander doel met deze briefwisseling hebben dan ordinair met moddersmijten in een intellectueel jasje.
En als we zo doorgaan wordt de correspondentie onderwerp van zichzelf. Allemaal erg postmodern natuurlijk, maar ook erg oppervlakkig.
Dus laat me nog de laatste onduidlijkheden opruimen, zodat we ons aan belangrijker zaken kunnen wijden....
Met de geciteerde opmerking over objectieve informatie die niet een feit in een ander daglicht kan stellen, wilde ik alleen maar zeggen dat, tenzij Ferial ook echt de bedoeling had om naar die pre-islamitische gebruiken te verwijzen met haar werk, 't verband tussen die twee fictief is.
Maar wellicht doelde je op een subjectief gevoeld, poetisch verband wat meer de intuitie dan de ratio aanspreekt- dat laatste is ook de bedoeling van metaforen; die zijn er niet om woord voor woord nauwkeurig te ontleden, en als je dit toch wilt doen, lees dan eerst wat je ontleedt: ik vergelijk politieke systemen niet met gewassen; ik vergelijk het aanpassen van een politiek systeem opdat 't elders gedijt, met het scheppen van kunstmatige omstandigheden om ergens een gewas te te cultiveren waarvan er al een equivalent groeit. Ik vergelijk het kortom met 't doen van veel overbodige moeite, en de metafoor betreft niet de begrippen, maar de handeling.
Hoe het ook zij, in de volgende brieven staat hoop ik de zoektocht naar betekenis en de vormhybride weer centraal.
Begin (en dit is een dringend verzoek) met jouw definitie van de begrippen 'beeldende kunst', 'individueel' en 'vooruitstrevend'. Dan hoeven daar geen misverstanden over te ontstaan.
MVRGRT
Rbn